Khi nào sinh viên trầm cảm nên đi khám? | Safe and sound

Khi bước vào môi trường đại học, sinh viên phải đối mặt với áp lực học tập và nhiều thay đổi lớn trong cuộc sống, điều này dễ dẫn đến các vấn đề về tâm lý, đặc biệt là trầm cảm. Tuy nhiên, trầm cảm ở sinh viên thường bị nhầm lẫn với stress thông thường, khiến nhiều bạn bỏ qua dấu hiệu cảnh báo quan trọng. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận biết các dấu hiệu và thời điểm cần đi khám trầm cảm để được hỗ trợ kịp thời

Nguyễn Thị Mai Anh | Cử nhân Tâm lý học  – Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Hiểu đúng về trầm cảm ở sinh viên: phân biệt với lo âu thông thường

Ảnh 1: Trầm cảm không chỉ là cảm giác lo lắng, bất an

Buồn bã, căng thẳng hay lo âu là những cảm xúc bình thường mà bất kỳ ai, đặc biệt là sinh viên đều có thể trải qua trong quá trình học tập và trưởng thành. Những cảm xúc này xuất hiện khi phải đối mặt với áp lực thi cử, thất bại, mất mát hoặc các thay đổi trong cuộc sống. Trong những trường hợp như vậy, cảm giác chán nản, thiếu năng lượng, dễ xúc động hay muốn khóc là hoàn toàn tự nhiên và sẽ giảm dần theo thời gian khi cá nhân đã học được cách thích nghi. 

Xem thêm: Cảm giác chán nản mệt mỏi: Dấu hiệu của stress hay trầm cảm?

Tuy nhiên, trầm cảm không giống như nỗi buồn thông thường. Nó không chỉ là một cảm xúc thoáng qua mà là một vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng, kéo dài và có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống: học tập, giấc ngủ, ăn uống, các mối quan hệ và cả khả năng tận hưởng cuộc sống.

Các chuyên gia tâm lý phân biệt trầm cảm với các vấn đề căng thẳng, lo âu bằng cách xem xét mức độ nghiêm trọng, tần suất và mức độ ảnh hưởng của nó đến đời sống hàng ngày. Những cảm xúc lo âu thông thường là phản ứng tự nhiên trước một tình huống cụ thể (ví dụ như lo lắng trước kỳ thi, buồn sau chia tay, hồi hộp khi bắt đầu công việc mới). Những cảm xúc này thường diễn ra tạm thời và không ảnh hưởng lớn đến hoạt động hàng ngày. 

Còn trầm cảm xảy ra khi các triệu chứng kéo dài 2 tuần hoặc lâu hơn, không thuyên giảm dù đã vượt qua sự kiện gây căng thẳng, đồng thời nó ảnh hưởng đáng kể đến các hoạt động thường ngày. Người trầm cảm có thể cảm thấy kiệt sức kéo dài, mất hứng thú với những điều từng yêu thích, ngủ quá nhiều hoặc mất ngủ, ăn uống thất thường và có thể rút lui khỏi các hoạt động xã hội.

2. Khi nào sinh viên nên đi khám trầm cảm? 

Theo các chuyên gia tâm lý, sinh viên nên chủ động tìm đến sự hỗ trợ chuyên môn khi nhận thấy các dấu hiệu quan trọng dưới đây:

2.1. Những triệu chứng cơ thể bất thường

• Thay đổi cân nặng một cách bất thường: Tăng hoặc giảm cân một cách đột ngột, không kiểm soát được trong một thời gian ngắn là điều cần lưu ý. Trong vòng một tháng, nếu trọng lượng cơ thể của bạn tăng hoặc giảm hơn 5% so với trọng lượng ban đầu mà không phải do chế độ ăn uống, luyện tập hay bệnh lý cụ thể nào, đó có thể là dấu hiệu của sự mất cân bằng về sức khỏe tâm thần. Tình trạng này thường xuất phát từ các vấn đề như trầm cảm, khi cảm giác thèm ăn thay đổi rõ rệt, có thể ăn rất ít hoặc ăn quá nhiều dẫn đến việc tăng hoặc giảm cân nhanh. 
• Rối loạn giấc ngủ: Các vấn đề liên quan đến giấc ngủ cũng thường xuất hiện trong giai đoạn trầm cảm. Sinh viên có thể gặp khó khăn khi ngủ, ngủ không sâu hoặc bị gián đoạn giấc ngủ thường xuyên. Ngược lại, một số người có thể xuất hiện tình trạng ngủ quá nhiều, cảm thấy mệt mỏi dù đã ngủ đủ giờ. Những rối loạn này ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tinh thần và thể chất, làm giảm khả năng tập trung, hiệu suất học tập cũng như chất lượng cuộc sống.
• Nói năng lộn xộn, nhanh hoặc không rõ ràng: Khi một người bắt đầu nói chuyện với tốc độ nhanh bất thường, câu từ rối loạn, lắp bắp hoặc khó hiểu, đây có thể là dấu hiệu của trạng thái hoảng loạn, mất kiểm soát cảm xúc. Tình trạng này thường xảy ra khi tâm lý bị quá tải, căng thẳng hoặc rối loạn, khiến người đó không thể tập trung và kiểm soát lời nói như bình thường. 
• Các triệu chứng cơ thể không có lời giải thích y khoa: Những biểu hiện thể chất kéo dài như đau đầu, rối loạn tiêu hóa hoặc đau nhức cơ thể mà không có nguyên nhân y khoa rõ ràng có thể là dấu hiệu tiềm ẩn của các vấn đề sức khỏe tâm thần. Chuyên gia tâm lý khuyến cáo rằng, nếu các triệu chứng này liên tục kéo dài, bạn nên cân nhắc tìm đến chuyên gia để được hỗ trợ phù hợp.

Ảnh 2: Các triệu chứng cơ thể bất thường là dấu hiệu quan trọng của trầm cảm

2.2. Thay đổi về hành vi, cảm xúc

• Lo lắng quá mức: run rẩy, đổ mồ hôi, mất bình tĩnh ngay cả trong những tình huống bình thường. Người trải qua trạng thái này có thể cảm thấy sợ hãi vô cớ, lo lắng kéo dài liên tục và dễ dàng rơi vào trạng thái hoảng loạn, dẫn đến mất kiểm soát cảm xúc rõ rệt, ảnh hưởng tiêu cực đến sinh hoạt và tinh thần hàng ngày. 
• Khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc: thay đổi tâm trạng đột ngột, dễ rơi vào trạng thái buồn bã, dễ khóc hoặc trở nên cáu giận mà không có lý do rõ ràng. Những biến đổi cảm xúc này diễn ra nhanh và khó kiểm soát, khiến cá nhân cảm thấy bất ổn, căng thẳng. Tình trạng cáu kỉnh, tức giận thường xuyên hoặc phản ứng mạnh mẽ với những việc nhỏ nhặt cũng có thể là dấu hiệu trầm cảm. 
• Mất hứng thú, chán nản kéo dài: Người đang trải qua trầm cảm thường cảm thấy không còn hứng thú với những hoạt động từng mang lại niềm vui, chẳng hạn như gặp gỡ bạn bè, theo đuổi sở thích cá nhân, hoặc tham gia các hoạt động ngoài trời. Mọi việc dường như trở nên vô nghĩa, trống rỗng, và cảm giác hào hứng dần biến mất, ngay cả với những điều từng yêu thích nhất.
• Khó tập trung hoặc đưa ra quyết định: Tình trạng tâm lý bất ổn có thể khiến sinh viên gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý, thường xuyên bị xao nhãng ngay cả với những nhiệm vụ đơn giản. Khả năng ghi nhớ thông tin giảm sút, việc đưa ra các lựa chọn dù là nhỏ nhặt như chọn món ăn hay lớn hơn như quyết định học hành cũng trở nên khó khăn.
• Rút lui khỏi các hoạt động xã hội: Cô lập với bạn bè và gia đình hoặc tránh hoàn toàn các tương tác xã hội. Sự rút lui này không xuất phát từ nhu cầu nghỉ ngơi tạm thời mà kéo dài, lặp lại, không kèm theo lý do rõ ràng, điều này phản ánh trạng thái tâm lý mất kết nối hoặc cảm giác không còn thuộc về các mối quan hệ xung quanh. Đây có thể là dấu hiệu của các vấn đề sức khỏe tâm thần tiềm ẩn, đặc biệt là trầm cảm. 

2.3. Những hành vi tự hại, nguy hiểm 

• Cảm giác tuyệt vọng, bất lực: biểu hiện qua suy nghĩ không còn lối thoát, không nhìn thấy tương lai hay ý nghĩa trong cuộc sống. Đi kèm với đó là những phát ngôn thể hiện sự bi quan sâu sắc như: "Mình muốn biến mất", "Không còn lý do gì để cố gắng", hay "Sống như thế này không đáng nữa". Những câu nói này không đơn thuần là than vãn, mà có thể là tín hiệu cảnh báo nghiêm trọng về sức khỏe tâm lý, đặc biệt khi chúng xuất hiện thường xuyên hoặc dưới nhiều hình thức (nói, viết, chia sẻ ẩn dụ).
• Cảm giác vô giá trị hoặc tội lỗi quá mức: cảm giác này thường không chỉ dừng lại ở sự tự ti thông thường. Người có dấu hiệu trầm cảm có thể liên tục dằn vặt bản thân vì những lỗi lầm nhỏ nhặt trong quá khứ, cảm thấy mình là gánh nặng cho người khác dù không có cơ sở thực tế. Họ có xu hướng suy diễn tiêu cực về bản thân, cho rằng mọi nỗ lực đều vô nghĩa, không ai cần mình, và không xứng đáng với sự giúp đỡ hay tình yêu thương. Cảm xúc này kéo dài dễ khiến cá nhân mất đi động lực để cố gắng, trở nên buông xuôi, xa lánh các mối quan hệ xung quanh và chìm sâu vào cảm giác tội lỗi. 
• Hành vi tự hại: có thể biểu hiện qua nhiều hành vi cực đoan và dễ bị bỏ qua nếu không quan sát kỹ. Những người trầm cảm có thể tự gây tổn thương như rạch tay, cào cấu, tạo ra vết bầm tím hoặc trầy xước mà không có lời giải thích rõ ràng. Những hành động này thường là cách để giải tỏa nỗi đau tâm lý khi cảm xúc trở nên quá tải, hoặc để cảm nhận “một điều gì đó” trong trạng thái tê liệt cảm xúc.
• Suy nghĩ tự tử: Suy nghĩ về cái chết hoặc tự tử có thể xuất hiện dưới dạng những ý nghĩ thoáng qua như “ước gì mình biến mất” đến những ý định rõ ràng hơn, kèm theo kế hoạch cụ thể. Người trải qua trạng thái này có thể cảm thấy cuộc sống vô nghĩa, tin rằng sự ra đi của mình sẽ tốt hơn cho mọi người xung quanh. Trong một số trường hợp, họ có thể tìm hiểu cách tự tử hoặc thực hiện hành vi gây tổn thương cho bản thân. Theo các chuyên gia tâm lý, đây là dấu hiệu nghiêm trọng, phản ánh mức độ trầm cảm nghiêm trọng và cần nhanh chóng tìm đến sự hỗ trợ của chuyên gia. 

• Phản ứng quá khích, làm tổn thương người khác: Ở chiều ngược lại, sự dồn nén cảm xúc cũng có thể bùng phát thành các hành vi bạo lực hoặc phá hoại khó kiểm soát. Những phản ứng như đập phá đồ đạc, la hét, nổi nóng quá mức so với tình huống, hoặc có hành vi tấn công người khác, thường là biểu hiện của sự mất ổn định cảm xúc nghiêm trọng. 

Nếu các triệu chứng trên kéo dài ít nhất 2 tuần và không có dấu hiệu thuyên giảm, đặc biệt là có sự xuất hiện của những suy nghĩ tiêu cực, hành vi gây tổn thương bản thân thì việc gặp chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần là vô cùng cần thiết. Việc gặp chuyên gia giúp bạn được đánh giá chính xác tình trạng sức khỏe tâm thần, từ đó nhận được hướng điều trị phù hợp và hỗ trợ kịp thời. 

Với sự phối hợp giữa Bác sĩ Tâm thần -  Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”.

Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất! 

CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia

• Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
• Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi 

Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)

Xem thêm:

Trị liệu trầm cảm cần bao nhiêu buổi? 

Có cách nào chữa bệnh trầm cảm không?